Co znajdziesz w artykule?
Jako fizjoterapeuci, osteopaci i integratorzy strukturalni z kilkudziesięcioletnim doświadczeniem klinicznym, praktycznie każdego dnia pracujemy ze złamaną rzepką. W poniższym artykule przedstawiamy jedynie wycinek naszej wiedzy. W o wiele szerszym zakresie (diagnostyka oraz klinika) zajmujemy się tym tematem podczas naszego kursu Masażu Tkanek Głębokich, do którego serdecznie zachęcamy wszystkich terapeutów (również studentów).
Złamanie rzepki, a dokładnie stan po świeżym złamaniu rzepki stał się gorącym tematem wielu konferencji naukowych z dziedziny chirurgii w ortopedii. Przyjrzyjmy się jednak najpierw jej budowie anatomicznej.
Rzepka jest największą trzeszczką w ludzkim organizmie, wierzchołkiem skierowaną do dołu, a podstawą do góry. Tworzy ona wraz z kością udową staw udowo- rzepkowy, będący wraz ze stawem udowo-piszczelowym składową stawu kolanowego. Przenosi ona również siły wytwarzane przez mięsień czworogłowy uda na podudzie.
Niestety jest to miejsce działania znacznych sił- zarówno tych mięśniowych jak i urazowych, dlatego łatwo przekroczyć jej wytrzymałość, co prowadzi do złamania rzepki. Może do niego dochodzi na skutek urazu bezpośredniego, np. podczas wypadków komunikacyjnych, gdy przednią powierzchnią stawu kolanowego uderza się w deskę rozdzielczą. Uraz pośredni będzie związany z takimi czynnościami, jak zeskoki na staw.
Złamania rzepki możemy podzielić na:
- poprzeczne bez przemieszczenia (przebiegają od jednego do drugiego boku),
- poprzeczne z przemieszczeniem
- pionowe (przebiegają z góry na dół),
- z rozkawałkowaniem bez przemieszczenia,
- z rozkawałkowaniem z przemieszczeniem,
- typu mankietowego (oderwanie jednego brzegu rzepki wraz z chrząstką stawową),
- kostno- chrzęstne (oprócz złamań mankietowych może wystąpić oderwanie fragmentu chrząstki).
Złamanie rzepki – diagnostyka i leczenie
Podczas badania pacjenta łatwo będzie znaleźć miejsce wzmożonej bolesności i tkliwości. Często niemożliwe będzie wykonanie czynnego wyprostu kończyny dolnej w stawie kolanowym (SLR) oraz w wielu przypadkach występuje narastający krwiak.
Występujący ból i krwiak jest charakterystyczny dla złamania, jednak w celu upewnienia się należy zróżnicować ten stan z przerwaniem więzadła rzepki, zwichnięciem urazowym rzepki czy uszkodzeniem chrząstki stawowej.
Podstawowym badaniem obrazowym jest RTG, jednak należy wiedzieć o tak zwanym zjawisku rzepki wieloczęściowej. Polega ono na występowaniu dodatkowych jąder kostnienia w obrębie rzepki, co w badaniu obrazowym wygląda jakby składała się z wielu mniejszych części, co często mylone jest z jej rozkawałkowaniem. Aby wykluczyć złamanie, wykonuje się RTG dwóch kończyn, gdyż dodatkowe jądra kostnienia występują zazwyczaj po dwóch stronach.
Jeżeli złamanie rzepki jest wzdłużne lub bez przemieszczenia – może być leczone zachowawczo przez 6 tyg. unieruchomienia. Po tym okresie można rozpocząć ostrożną rehabilitację.
W początkowym etapie stosuje się okłady z lodu aż do czasu ustąpienia wysięku, a obciążenie kończyny tylko do granicy bólu z użyciem kul. Niezbędnym elementem będzie wzmacnianie mięśnia czworogłowego, wstępnie przez zastosowanie napięć izometrycznych. Należy szczególnie zwrócić uwagę na mięsień obszerny przyśrodkowy, ponieważ jest to najmłodsza filogenetycznie głowa, której zanik postępuje najszybciej. Duże znaczenie we wzmacnianiu mięśnia czworogłowego uda ma również to, że po złamaniach rzepki może dochodzić do rozwoju chondromalacji, a duża siła tego mięśnia pozwoli na absorbowanie przez niego wstrząsów, a zniwelowanie ich działania na staw rzepkowo-udowy.
Kolejnym etapem będzie wprowadzenie ćwiczeń w otwartych i zamkniętych łańcuchach kinematycznych, a także zwiększających zakresu ruchu. W następnych tygodniach wprowadza się trening na rowerze stacjonarnym, ćwiczenia wypadów, a także uruchamianie rzepki.
Złamanie rzepki otwarte, z przemieszczeniem, połączone z uszkodzeniem aparatu wyprostnego zawsze wiąże się z zabiegiem operacyjnym. Polega on na krwawym nastawieniu i zespoleniu popręgiem Webera, wkrętami lub pętlą wokół rzepki. Jeżeli nie jest to możliwe rzepkę usuwa się częściowo lub całkowicie (patellektomia). Jednak ze względu na udział rzepki podczas ruchu wyprostu stawu kolanowego- jeśli to możliwe- unika się całkowitego usunięcia.
Po operacji pacjent musi być poddany rehabilitacji. W początkowym okresie niezbędne jest odciążanie, wysokie układanie kończyny i okłady z lodu. Obciążenie kończyny w pierwszych tygodniach tylko przy użyciu kul z możliwością zastosowania zaryglowanej ortezy w pozycji wyprostu. Następnie można wprowadzić coraz intensywniejsze usprawnianie ruchowe, które polega na odbudowie równowagi powięziowej, treningu propriocepcji w celu zwiększenia czucia głębokiego, zwiększaniu zakresu ruchu.
Nieodłącznym elementem są ćwiczenia zwiększające siłę mięśniową, głównie mięśnia czworogłowego uda. Można również zastosować jego elektrostymulacje. Działania te pozwolą na prawidłową stabilizację rzepki. Uzupełnieniem rehabilitacji będą inne zabiegi z zakresu fizykoterapii, pracy manualnej, a także kinesiotapingu.
Po zabiegu operacyjnym czynność stawu kolanowego wraca po około 3-4 miesiącach. Należy wiedzieć o ryzyku związanym z tym, że wcześniejsze złamanie rzepki predysponuje do zmian zwyrodnieniowych stawu rzepkowo- udowego, a jego zła stabilizacja może prowadzić do powstawania stawu rzekomego.
Zapewne zainteresuje Cię artykuł o niestabilności rzepkowo-udowej