Co znajdziesz w artykule?
Jako fizjoterapeuci, osteopaci i integratorzy strukturalni z kilkudziesięcioletnim doświadczeniem klinicznym, praktycznie każdego dnia pracujemy z zaburzeniami oddychania. W poniższym artykule przedstawiamy jedynie wycinek naszej wiedzy. W o wiele szerszym zakresie (diagnostyka oraz klinika) zajmujemy się tym tematem podczas naszego kursu Masażu Tkanek Głębokich, do którego serdecznie zachęcamy wszystkich terapeutów (również studentów).
Zaburzenia oddychania – etiologia
Oddychanie jest procesem naturalnym, towarzyszącym nam przez całe życie od jego początku aż do końca. Ponieważ jest czynnością, którą kontroluje niezależny od naszej woli autonomiczny układ nerwowy, często zapomina się, że to, co nam towarzyszy o każdej porze dnia i nocy też może ulegać zaburzeniom. W przeciwieństwie do pracy serca, czy narządów układu pokarmowego możemy wpływać na wstrzymanie powietrza, czy przyspieszenie częstości oddechów- dzięki temu możemy mieć realny wpływ na to jak funkcjonuje nasz układ oddechowy i zapobiegać ewentualnym zaburzeniom oddychania.
Mimo, że oddychanie jest najprostszą czynnością, którą powtarzamy w ciągu dnia nie oznacza to, że nie ma zasad, których przestrzeganie pozwoli na lepszy pobór tlenu. Najbardziej zalecanym torem oddychania jest dolno-żebrowy, w którym klatka rozszerza się we wszystkich płaszczyznach. Wdech powinien być brany przez nos, a wydech, który jest dwukrotnie dłuższy od wdechu, przez usta. Akt ten powinien być spokojny i miarowy, ale wykorzystujący jak najbardziej możliwości anatomiczne.
Za prawidłową wentylację płuc odpowiadają mięśnie wdechowe i wydechowe. Wdech jest aktem czynnym, w którym przepona kurczy się i obniża, a poza tym bierze w nim udział wiele innych mięśni:
- Główne mięśnie wdechowe: przepona i mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne
- Pomocnicze mięśnie wdechowe: mięśnie pochyłe, mostkowo- obojczykowo- sutkowe, podobojczykowe, dźwigacz łopatki, równoległoboczne, włókna zstępujące mięśnia czworobocznego, piersiowe, zębaty przedni.
Wydech na ogół jest aktem biernym, w którym przepona unosi się do góry i następuje rozluźnienie mięśni wdechowych, jednak skurcz mięśni pozwala na lepszą kontrolę i efektywniejszy wydech:
- Główne mięśnie wydechowe: mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne,
- Pomocnicze mięśnie wydechowe: prosty brzucha, skośne brzucha zewnętrzne i wewnętrzne, poprzeczny brzucha, poprzeczny klatki piersiowej, czworoboczny lędźwi, najszerszy grzbietu, zębaty przedni.
Największym oraz najważniejszym mięśniem odpowiedzialnym za tą naturalną czynność jest oczywiście przepona i dlatego też zaburzenia wzorca oddechowego mogą wynikać z jej nieprawidłowej pracy, ale także wpływ na to będzie miał nieprawidłowy tonus mięśni pomocniczych czy nieprawidłowe ustawienie żeber.
Najczęściej jednak zaburzenia wzorca oddychania wynikają z nieprawidłowej pracy przepony. W rezultacie, aby kompensować brak aktywności najważniejszego mięśnia wdechowego, do pracy włączają się dodatkowe. Podczas skurczu pociągają klatkę piersiową do góry, co skutkuje, że najbardziej wskazany tor dolno-żebrowy zostaje zamieniony na tor górno-żebrowy. W konsekwencji dochodzi do przykurczu tych mięśni i następczego pogłębiania wad postawy oraz powstania tak zwanego zespołu skrzyżowania górnego.
Z drugiej strony rozciągnięte zostają mięśnie zginacze szyi, środkowa i wstępująca część mięśnia czworobocznego, mięśnie zębate przednie, mięśnie brzucha, mięsień prostownik grzbietu w odcinku piersiowym. Tak więc łatwo zauważyć, że zaburzenia wzorca oddechowego ściśle korelują z wadami postawy oraz pozycjami, jakie pacjent przyjmuje na co dzień.
Pacjent będzie miał problemy z ruchomością klatki piersiowej, występującymi mięśniowo-powięziowymi punktami spustowymi w obrębie odcinka piersiowego kręgosłupa, które mogą wywoływać napięciowe bóle głowy. Dodatkowo jego oddech będzie szybki i płytki, co będzie potęgowane przez sytuacje stresowe.
Zaburzenia oddychania – postępowanie
Postępowanie terapeutyczne polega na zlikwidowaniu napięć w obrębie pomocniczych mięśni oddechowych wraz z pracą na powięzi piersiowo-szyjnej oraz na lokalizowaniu i opracowaniu dysfunkcyjnych żeber, a także ich prawidłowe pozycjonowanie.
Niezwykle ważna jest tu praca z przeponą. W pierwszym etapie należy skupić się na przywróceniu równowagi mięśniowej. W tym celu można wykorzystać techniki energii mięśniowej, które polegają na rozluźnieniu napiętych mięśni.
Pacjent wykonuje przez 10-15 sekund skurcz izometryczny, po czym następuje faza rozluźnienia, a cały cykl powtarzany jest kilka razy. Zasadne będzie zastosowanie metody PIR lub hamowania reciprokalnego.
Niezbędne jest również rozciąganie łańcuchów mięśniowo-powięziowych (linii przedniej, bocznej i kończyn górnych), które pozwolą na zwiększenie ruchomości klatki piersiowej.
Konieczna jest nauka oddychania prawidłowym torem dolno-żebrowym. Można tu wykorzystać ćwiczenia w leżeniu tyłem, aby oporować fazę wdechu, a dodatkowo zastosować taśmy oporowe na okolice dolnych kątów żeber, na które pacjent musi napierać.
W celu korekcji postawy wprowadza się ćwiczenia rozciągające przykurczone mięśnie oraz wzmacniające mięśnie rozciągnięte. Dodatkowo można zastosować terapię punktów spustowych.