Co znajdziesz w artykule?
Jako fizjoterapeuci, osteopaci i integratorzy strukturalni z kilkudziesięcioletnim doświadczeniem klinicznym, praktycznie każdego dnia pracujemy z zaburzeniami oddychania. W poniższym artykule przedstawiamy jedynie wycinek naszej wiedzy. W o wiele szerszym zakresie (diagnostyka oraz klinika) zajmujemy się tym tematem podczas naszego kursu Masażu Tkanek Głębokich, do którego serdecznie zachęcamy wszystkich terapeutów (również studentów).
Zaburzenia oddychania – etiologia
Oddychanie jest procesem naturalnym, towarzyszącym nam przez całe życie od jego początku aż do końca. Ponieważ jest czynnością, którą kontroluje niezależny od naszej woli autonomiczny układ nerwowy, często zapomina się, że to, co nam towarzyszy o każdej porze dnia i nocy też może ulegać zaburzeniom. W przeciwieństwie do pracy serca, czy narządów układu pokarmowego możemy wpływać na wstrzymanie powietrza, czy przyspieszenie częstości oddechów- dzięki temu możemy mieć realny wpływ na to jak funkcjonuje nasz układ oddechowy i zapobiegać ewentualnym zaburzeniom oddychania.
Mimo, że oddychanie jest najprostszą czynnością, którą powtarzamy w ciągu dnia nie oznacza to, że nie ma zasad, których przestrzeganie pozwoli na lepszy pobór tlenu. Najbardziej zalecanym torem oddychania jest dolno-żebrowy, w którym klatka rozszerza się we wszystkich płaszczyznach. Wdech powinien być brany przez nos, a wydech, który jest dwukrotnie dłuższy od wdechu, przez usta. Akt ten powinien być spokojny i miarowy, ale wykorzystujący jak najbardziej możliwości anatomiczne.
Za prawidłową wentylację płuc odpowiadają mięśnie wdechowe i wydechowe. Wdech jest aktem czynnym, w którym przepona kurczy się i obniża, a poza tym bierze w nim udział wiele innych mięśni:
- Główne mięśnie wdechowe: przepona i mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne
- Pomocnicze mięśnie wdechowe: mięśnie pochyłe, mostkowo- obojczykowo- sutkowe, podobojczykowe, dźwigacz łopatki, równoległoboczne, włókna zstępujące mięśnia czworobocznego, piersiowe, zębaty przedni.
Wydech na ogół jest aktem biernym, w którym przepona unosi się do góry i następuje rozluźnienie mięśni wdechowych, jednak skurcz mięśni pozwala na lepszą kontrolę i efektywniejszy wydech:
- Główne mięśnie wydechowe: mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne,
- Pomocnicze mięśnie wydechowe: prosty brzucha, skośne brzucha zewnętrzne i wewnętrzne, poprzeczny brzucha, poprzeczny klatki piersiowej, czworoboczny lędźwi, najszerszy grzbietu, zębaty przedni.
Największym oraz najważniejszym mięśniem odpowiedzialnym za tą naturalną czynność jest oczywiście przepona i dlatego też zaburzenia wzorca oddechowego mogą wynikać z jej nieprawidłowej pracy, ale także wpływ na to będzie miał nieprawidłowy tonus mięśni pomocniczych czy nieprawidłowe ustawienie żeber.
Najczęściej jednak zaburzenia wzorca oddychania wynikają z nieprawidłowej pracy przepony. W rezultacie, aby kompensować brak aktywności najważniejszego mięśnia wdechowego, do pracy włączają się dodatkowe. Podczas skurczu pociągają klatkę piersiową do góry, co skutkuje, że najbardziej wskazany tor dolno-żebrowy zostaje zamieniony na tor górno-żebrowy. W konsekwencji dochodzi do przykurczu tych mięśni i następczego pogłębiania wad postawy oraz powstania tak zwanego zespołu skrzyżowania górnego.
Z drugiej strony rozciągnięte zostają mięśnie zginacze szyi, środkowa i wstępująca część mięśnia czworobocznego, mięśnie zębate przednie, mięśnie brzucha, mięsień prostownik grzbietu w odcinku piersiowym. Tak więc łatwo zauważyć, że zaburzenia wzorca oddechowego ściśle korelują z wadami postawy oraz pozycjami, jakie pacjent przyjmuje na co dzień.
Pacjent będzie miał problemy z ruchomością klatki piersiowej, występującymi mięśniowo-powięziowymi punktami spustowymi w obrębie odcinka piersiowego kręgosłupa, które mogą wywoływać napięciowe bóle głowy. Dodatkowo jego oddech będzie szybki i płytki, co będzie potęgowane przez sytuacje stresowe.
Zaburzenia oddychania – postępowanie
Postępowanie terapeutyczne polega na zlikwidowaniu napięć w obrębie pomocniczych mięśni oddechowych wraz z pracą na powięzi piersiowo-szyjnej oraz na lokalizowaniu i opracowaniu dysfunkcyjnych żeber, a także ich prawidłowe pozycjonowanie.
Niezwykle ważna jest tu praca z przeponą. W pierwszym etapie należy skupić się na przywróceniu równowagi mięśniowej. W tym celu można wykorzystać techniki energii mięśniowej, które polegają na rozluźnieniu napiętych mięśni.
Pacjent wykonuje przez 10-15 sekund skurcz izometryczny, po czym następuje faza rozluźnienia, a cały cykl powtarzany jest kilka razy. Zasadne będzie zastosowanie metody PIR lub hamowania reciprokalnego.
Niezbędne jest również rozciąganie łańcuchów mięśniowo-powięziowych (linii przedniej, bocznej i kończyn górnych), które pozwolą na zwiększenie ruchomości klatki piersiowej.
Konieczna jest nauka oddychania prawidłowym torem dolno-żebrowym. Można tu wykorzystać ćwiczenia w leżeniu tyłem, aby oporować fazę wdechu, a dodatkowo zastosować taśmy oporowe na okolice dolnych kątów żeber, na które pacjent musi napierać.
W celu korekcji postawy wprowadza się ćwiczenia rozciągające przykurczone mięśnie oraz wzmacniające mięśnie rozciągnięte. Dodatkowo można zastosować również terapię punktów spustowych.
Jak może pomóc Masaż Tkanek Głębokich
Masaż Tkanek Głębokich jest, wbrew pozorom, skuteczną metodą, która może znacząco wpłynąć na poprawę jakości oddychania u pacjentów z zaburzeniami oddychania. Głównym celem terapii jest rozluźnienie i uwolnienie napiętych tkanek mięśniowych, które mogą ograniczać swobodę ruchu klatki piersiowej i zmniejszać efektywność oddychania.
Podczas wykonywania Masażu Tkanek Głębokich w terapii oddechowej, należy skupić się na trzech kluczowych obszarach:
- Mięśnie klatki piersiowej i mostka:
Wiele zaburzeń oddychania wynika z napięcia i ograniczenia ruchomości w obszarze klatki piersiowej i mostka. Przykładowe techniki obejmują głębokie rozcieranie, rozciąganie i punktowe uciskanie tkanek. Poprzez skupienie się na tym obszarze, możemy znacząco poprawić elastyczność i rozluźnienie tkanek, umożliwiając większy zakres ruchu klatki piersiowej i efektywniejsze oddychanie. - Mięśnie szyi i obręczy barkowej:
Napięcie w mięśniach szyi i obręczy barkowej często prowadzi do ograniczenia ruchomości klatki piersiowej i utrudnia swobodne oddychanie. Wykorzystując techniki Masażu Tkanek Głębokich, takie jak techniki kompresji, rozluźnianie punktowe i głaskanie powierzchniowe, możemy złagodzić napięcie w tych obszarach i przywrócić optymalną ruchomość, co prowadzi do poprawy oddychania. Powyższe techniki znacznie szerzej opisujemy i wyjaśniamy w artykule o technikach w Masażu Tkanek Głębokich - Mięśnie przepony:
Przepona jest kluczowym mięśniem zaangażowanym w proces oddychania. Jej odpowiednie funkcjonowanie jest niezbędne dla efektywnego i głębokiego oddychania. Podczas Masażu Tkanek Głębokich, możemy wykorzystać techniki rozciągania, uciskania i masażu głębokiego, aby poprawić elastyczność i rozluźnić napięte mięśnie przepony. To z kolei umożliwia swobodne unoszenie się przepony i efektywne oddychanie.
Techniki MTG mogą skupiać się na mięśniach mostka, mięśniach międzyżebrowych i mięśniach szyi, aby złagodzić napięcie i poprawić elastyczność tkanek. Poprzez manipulację tkanek i rozluźnianie napięcia w tych obszarach, możliwe jest zwiększenie elastyczności mięśni oddechowych, co może prowadzić do poprawy głębokości i efektywności oddechu.
Nieprawidłowa postawa ciała może wpływać na mechanikę oddechową. Masaż Tkanek Głębokich może pomóc w poprawie postawy poprzez rozluźnienie napiętych mięśni i wyrównanie dysbalansów mięśniowych. Poprawa postawy może umożliwić swobodniejsze oddychanie, eliminując ograniczenia wynikające z nieprawidłowego ustawienia ciała.
Ważne jest, aby pamiętać o indywidualnym podejściu do każdego pacjenta i dostosowywaniu terapii do jego potrzeb. Dokładna ocena stanu pacjenta, włącznie z oceną postawy ciała i ewentualnych ograniczeń, jest kluczowa dla skutecznego planowania tego rodzaju terapii.
Porady dla Twoich pacjentów
Jako fizjoterapeuta możesz udzielić kilku prostych porad i zaleceń pacjentom z zaburzeniami oddychania. Należy jednak pamiętać, że te nasze sugestie są ogólne. Nie mamy przecież przed sobą Twojego pacjenta. Ważne jest przeprowadzenie szczegółowej oceny i opracowanie indywidualnego planu leczenia.
Jednak bazując na naszym doświadczeniu, podpowiadamy jakie porady sprawdzają się najlepiej w naszych gabinetach. Muszą być one mówione prostym i maksymalnie zrozumiałym językiem. Tylko wtedy twój pacjent je zapamięta (jeśli je oczywiście zapamięta…):
- Bądź świadomy swojego oddechu: Zwróć uwagę na swój oddech i spróbuj się na nim skupić. Zauważ, czy oddychasz płytko i szybko, czy też głęboko i spokojnie. Staraj się oddychać głęboko, wdychając powietrze nosem i wydychając przez usta.
- Pamiętaj o relaksacji: Gdy odczuwasz napięcie lub stres, spróbuj zastosować techniki relaksacyjne, takie jak głębokie oddychanie, medytacja lub proste ćwiczenia rozluźniające. Skup się na spokojnym i równomiernym oddychaniu, aby uspokoić Twój umysł i rozluźnić ciało.
- Używaj mięśni przepony: Przepona to ważny mięsień odpowiedzialny za oddychanie. Spróbuj skupić się na rozszerzaniu dolnej części klatki piersiowej podczas wdychania powietrza. Wyobraź sobie, że napinasz mięśnie brzucha, gdy wdychasz powietrze, a następnie je rozluźniasz, gdy wydychasz.
- Unikaj skurczonych pozycji: Unikaj siedzenia w skurczonej, zgarbionej pozycji, np. przed komputerem, bądź telewizorem. Postaraj się utrzymywać prostą postawę ciała, aby zapewnić swobodny przepływ powietrza przez Twoje płuca. Staraj się również unikać spięcia mięśni szyi i ramion.
- Stosuj ćwiczenia rozciągające: Wykonuj proste ćwiczenia rozciągające dla mięśni klatki piersiowej oraz szyi. Przykładem może być unoszenie ramion do góry i rozciąganie ramion na boki. Pamiętaj, żeby wykonywać te ćwiczenia delikatnie i bezpiecznie.
- Stosuj ćwiczenia wzmacniające: Wykonuj regularnie ćwiczenia wzmacniające dla mięśni tułowia, takie jak delikatne unoszenie nóg w leżeniu na plecach lub tzw. planki. Wzmacnianie tych mięśni może pomóc w poprawie ogólnej stabilności i kontroli oddechowej. Bardzo je polecamy.
- Zwróć uwagę na swoją postawę ciała: Bądź świadomy swojej postawy ciała i staraj się utrzymywać ją w linii. Unikaj garbienia się i skręcania ciała, co może utrudniać swobodne oddychanie.
- Monitoruj prawidłowe nawilżenie: Upewnij się, że utrzymujesz odpowiednie nawilżenie powietrza w pomieszczeniach, w których przebywasz. Wilgotne powietrze może ułatwić oddychanie i zmniejszyć podrażnienia dróg oddechowych.
Pamiętaj, że powyższe porady są naprawdę ogólne. Jeśli Twój pacjent ma poważne problemy z oddychaniem, zawsze skieruj go dodatkowo do lekarza specjalisty, aby uzyskać dokładną diagnozę i spersonalizowane zalecenia dotyczące terapii oddechowej.